Historia

Historia Radomska sięga XI wieku. Zasadniczymi czynnikami miastotwórczymi, obok grodu, były przechodzące tędy drogi handlowe: ze Śląska na Ruś oraz szlak solny z Bochni do Wielkopolski i na Mazowsze. Istotny wpływ na kształtowanie się miasta miał także ośrodek kultu religijnego - kościół Św. Lamberta.

W źródłach pisanych najstarsza wzmianka o Radomsku pochodzi z 1243r., wtedy to książę Konrad Mazowiecki podczas swego pobytu w Radomsku wystawił dokument potwierdzający akt nadania dla dominikanów w Płocku.

Pisownia nazwy miasta nie była jednolita. W dokumentach pochodzących z XIII-XV wieku najczęściej występują: Radomokye, Radomskye, Radomske, Radomsk, Radomszcze, Radomskie. Dopiero kilka wieków później została przyjęta powszechnie nazwa Radomsko.

Podstawowy dokument dla Radomska - dokument lokacyjny nadający prawa miejskie został wystawiony w 1266 r. przez księcia sieradzkiego Leszka Czarnego. Także z imieniem Leszka Czarnego wiąże się wybudowanie kościoła pod wezwaniem Świętego Krzyża i klasztoru oo. Franciszkanów, sprowadzonych do Radomska w 1288 r.

Administracyjnie Radomsko wchodziło w skład województwa sieradzkiego. W XIV wieku został utworzony powiat radomszczański, a w XV w. starostwo niegrodowe.

Najstarsza zachowana pieczęć miasta pochodzi z okresu panowania Kazimierza Wielkiego, który będąc królem przebywał niejednokrotnie w pobliskim Przedborzu.

W XIV wieku miasto było miejscem ważnych wydarzeń historycznych. Tu odbyły się dwa zjazdy, które zdecydowały o wyborze dynastii panującej w Polsce. W 1382 r. zebrana w Radomsku szlachta nie dopuściła na tron Polski Zygmunta Luksemburczyka zaręczonego z Marią - starszą córką Ludwika Węgierskiego. Na drugim zjeździe podjęto decyzję o obsadzeniu na tronie polskim Jadwigi - młodszej córki Ludwika Węgierskiego, która 14 października 1384 roku przybyła na Wawel.

Po odzyskaniu niepodległości, przez całe dwudziestolecie międzywojenne, Radomsko wchodziło w skład województwa łódzkiego. Według spisu z 1912 roku miasto liczyło 18 732 mieszkańców, 10 lat później ich liczba wzrosła do 23 tys. i osiągnęła 25 tys. w 1937 roku. Radomsko nabrało charakteru przemysłowego. W roku 1927 czynnych było 59 większych i mniejszych zakładów przemysłowych zatrudniających 3,5 tys. osób. Pod koniec lat 30-tych zatrudnienie w przemyśle przekroczyło 4,5 tys. Ponad 50% mieszkańców utrzymywało się z przemysłu i rzemiosła, około 18% z handlu, 25% z pozostałych zajęć jak: rolnictwo, administracja, wolne zawody, służba dozoru itd. Zdecydowaną przewagę miał przemysł meblarski, po nim metalurgiczny i szklarski.

Pomimo rozwijającej się gospodarki nie dla wszystkich wystarczało pracy. W okresie przednówków liczba bezrobotnych sięgała 2,5 tys. Niskie zarobki, częste redukcje robotników stwarzały sytuacje konfliktowe, w wyniku których dochodziło do strajków. Przybierały one różne formy: od pojedynczych do grupowych i powszechnych, od zwykłych do okupacyjnych. Podczas kryzysu gospodarczego w 1923 roku w ramach ogólnopolskiego strajku powszechnego doszło w mieście do przerwania pracy we wszystkich zakładach. Niskie płace i galopująca inflacja sprawiły, że dzienna przeciętna płaca wynosiła 8-10 tysięcy marek, gdy bochenek chleba kosztował 11-14 tysięcy marek.

Na kształtowanie postaw politycznych i moralnych mieszkańców Radomska wpływały działające partie, stronnictwa polityczne, stowarzyszenia społeczne, a także związki zawodowe. Miejscem konfrontacji programów politycznych była m. in. Rada Miejska, a areną walki o wpływy stały się wybory samorządowe (1919, 1922, 1927, 1934, 1939).

Listy wyborcze wystawiały poszczególne ugrupowania polityczne samodzielnie lub w zjednoczonym bloku wyborczym. Polska Partia Socjalistyczna z reguły przystępowała do wyborów samorządowych razem z klasowymi związkami zawodowymi. Ugrupowania narodowe (ND, NPR i inne) łączyły się w tak zwany Blok Narodowy. Komunistyczna Partia Polski jako nielegalna nie mogła oficjalnie wystawić swych list wyborczych toteż zbojkotowała wybory samorządowe w 1919 roku. Ugrupowania narodowe stanowiły siłę we wspólnym bloku wyborczym. W wyborach 1919 i 1922 r. zdobyły po 6 mandatów, w 1927 r. - 5 mandatów, natomiast w 1939 r. samej endecji przypadły tylko 2 mandaty (na 24 miejsca w Radzie Miejskiej). Także Chrześcijańska Demokracja przystępując do wyborów jako samodzielna siła polityczna w roku 1922 i 1927 uzyskała po 2 mandaty. Tymczasem z pięciokrotnie przeprowadzonych wyborów pięć razy zwycięstwo jako samodzielna partia odnosiła Polska Partia Socjalistyczna (1919 r. - 9 mandatów; 1922 r. - 3; 1927 r. - 9; 1934 r. - 9; 1939 r. - 12 mandatów). Dwukrotnie utworzyła socjalistyczny magistrat w latach 1919-1922 i 1927-1931. Pod naciskiem kół prawicowych tzw. "czerwone magistraty" zostały rozwiązane na mocy decyzji administracyjnych.

Rada Miejska składała się z 24 członków. Pierwsza jej uchwała dotyczyła przywrócenia miastu dawnej, historycznej nazwy Radomsko. Przeciwko temu wystąpiły władze miasta Radomia argumentując możliwością omyłek. Sprawa przywrócenia byłej nazwy trwała ponad 3 lata (1919-1922). O wiele dłużej kształtowała się nazwa powiatu: przez pierwsze lata radomski, potem radomskowski, dopiero w połowie lat trzydziestych radomszczański. Samorząd miejski ograniczony był przez samorządowe władze powiatowe, stąd też czyniono kilkakrotnie starania, aby Radomsko stało się miastem wydzielonym. Kiedy spełniało już wszystkie wymogi, m. in. przekroczyło 25 tys. mieszkańców, nadszedł wrzesień 1939 r.

Z działalności Rady Miejskiej na uwagę zasługuje budowa robotniczego osiedla na Kowalowcu oraz budownictwo komunalne: cegielnia, rzeźnia, łaźnia, elektrownia, tabor miejski itp. Na kilka lat przed wojną opracowany został i przyjęty perspektywiczny plan rozwoju miasta do roku 1970. Wielkość inwestycji komunalnych uzależniona była od możliwości finansowych miasta. Tymczasem budżet z roku na rok był mniejszy. Gdy w 1928 roku sięgał prawie milion złotych to w 1934 mniej niż połowę tej sumy. Wzrastało natomiast zadłużenie Radomska, co było typowym zjawiskiem dla wszystkich miast w Polsce. W roku 1928 dług wynosił 230 tys. zł., tymczasem w 1934 r. już 625 tys. Z tych względów nie powiodły się próby rozwiązania najważniejszych spraw dla mieszkańców miasta, jak chociażby przeprowadzenie kanalizacji.

Ważnym problemem dla władz miejskich było szkolnictwo. W 1920 roku czynnych było 7 szkół powszechnych, ale ani jednej siedmioklasowej; w 1924 r. 9 szkół, w tym 4 o siedmiu oddziałach. W 1927 r. w wyniku połączenia małych szkół powstało 5 szkół siedmiooddziałowych. Radomszczańskie szkoły przyjmowały imiona znanych Polaków: Królowej Jadwigi, M. Konopnickiej, T. Kościuszki, St. Jachowicza, E. Plater, A. Mickiewicza, E. Orzeszkowej, Wł. Reymonta. Dla pracujących zorganizowano szkołę popołudniową. Warunki lokalowe szkół nie były najlepsze. Podjęto decyzję o wybudowaniu kosztem miasta szkoły im. J. Piłsudskiego. Ostatni etap budowy przerwała wojna.

Pomimo czynionych wysiłków nie udało się osiągnąć pełnej powszechności nauczania. Główną przeszkodę stanowiły warunki bytowe rodzin robotniczych i bezrobotnych. Doraźna pomoc udzielana przez Magistrat i instytucje opieki społecznej chwilowo łagodziły problem, ale go nie rozwiązywały. Przez okres dwudziestolecia międzywojennego, w poszczególnych jego latach czynne były następujące szkoły średnie: gimnazjum męskie St. Niemca, gimnazjum żeńskie J. Chomiczówny, gimnazjum koedukacyjne L. Weitraubówny oraz gimnazjum męskie im. F. Fabianiego prowadzone przez Towarzystwo im. F. Fabianiego. Ponadto czynna była koedukacyjna szkoła handlowa prowadzona przez Polską Macierz Szkolną. Rada Miejska finansowała działalność dokształcającej szkoły zawodowej. Trudu uporania się z analfabetyzmem, obejmującym po 1918 r. 35% dorosłej ludności Radomska, podjęły się takie organizacje i instytucje jak: czytelnie Polskiej Macierzy Szkolnej, Związek Chrześcijańsko-Młodzieżowy, Uniwersytet Ludowy, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, a także Klub Robotniczy prowadzony przez Polską Partię Socjalistyczną.

Wśród 25-tysięcznej ludności przedwojennego Radomska można było wyodrębnić trzy podstawowe grupy wyznaniowe: rzymsko-katolicką, ewangelicką i żydowską (ta ostatnia w zasadzie pokrywała się z grupą wyznaniową). Katolicy posiadali jedną parafię, do której obok mieszkańców Radomska należała ludność ze Stobiecka Miejskiego, Bartodziejów, Bogwidzów, Wymysłówka, Zakrzówka, Folwarków, Suchej Wsi, Sanik, Szczepocic, Borowa. Ewangelicy także posiadali rozległą parafię przynależną do kościoła wybudowanego w 1925 roku w stylu neogotyckim przy ul. Reymonta (po wojnie kościół został rozebrany). Do Żydów należała synagoga wybudowana w 1908 roku (zburzona podczas II wojny światowej). W początkach lat 20-tych rozebrana została cerkiew prawosławna zniszczona podczas I wojny.

Radomsko było członkiem Związku Miast - organizacji powstałej jeszcze przed odzyskaniem niepodległości. Stanowisko burmistrza w okresie międzywojennym pełnili kolejno:
Walenty Starostecki (1919-1922),
Jan Szewdowski (1922-1925),
Marian Niewiarowski (1925-1928),
Antoni Pajdak (1928-1930),
Lucjan Kwaśniewski (1935-1939).

W latach 1931-1939 władza w mieście spoczywała w rękach komisarzy rządowych, którymi byli:
Paweł Winiewicz (1931-1933),
Władysław Landecki (1933-1935).

Od 1937 roku w życiu miasta pojawiła się problematyka związana z przygotowaniem do nadchodzącej wojny. Powołany został komitet obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. Organizowano drużyny sanitarne i przeciwpożarowe. Na murach budynków i słupach ogłoszeniowych coraz częściej widniały plakaty zawierające instrukcje i zarządzenia powszechnej samoobrony. Odbywały się także wiece protestacyjne, jako odpowiedź na żądania niemieckie pod adresem Polski.

Okres II wojny światowej zahamował rozwój miasta we wszystkich sferach. Bilans strat poniesionych przez Radomszczan podczas okupacji był tragiczny. Liczba mieszkańców zmniejszyła się o około 8 tys. i pod koniec 1944 wynosiła 18 364. Pod względem administracyjnym Radomsko nadal należało do województwa łódzkiego. Było największym powiatem w tym województwie, tak pod względem obszaru (1 560 km2), jak i liczby ludności (ok. 135 tys. w 1960 r.).

Po wojnie liczba mieszkańców systematycznie wzrastała: od 19,6 tys. w roku 1946 do 44 tys. w 1985 r. Zjawisko to było konsekwencją rozwijających się zakładów przemysłowych, które w 1978 r. zatrudniały 18 740 osób. W dwa lata później w gospodarce uspołecznionej pracowało ponad 23 600 osób. Radomszczańskie zakłady dawały zatrudnienie mieszkańcom okolicznych wsi. Ówczesny powiat posiadał najwyższy wskaźnik uprzemysłowienia w województwie łódzkim. Poważną część produkcji eksportowano. Pomimo trudności gospodarczych, jakie wystąpiły w latach osiemdziesiątych, w roku 1984 na eksport produkowały: ZMG im. Gwardii Ludowej, ZP "Komuna Paryska", Fabryka Maszyn Radomsko, WKS "Mostostal", ZPDz "Danuta", Spółdzielnia Pracy "Czyn", Huta Szkła Gospodarczego, Spółdzielnia Mleczarska.

Rozbudowa miasta, powstanie nowych dzielnic, przyłączanie podmiejskich obszarów do miasta zmieniło dotychczasowy układ urbanistyczny i komunikacyjny Radomska. Powstały nowe drogi, zbudowany został wiadukt zapewniający bezpieczną jazdę nad torami kolejowymi.

Oprócz gospodarki istotnymi dziedzinami życia w mieście była oświata, kultura i sport. Dzięki zaangażowaniu władz miejskich i oświatowych powstały nowe obiekty szkolne: Szkoła Podstawowa nr 7 przy ulicy 15. Grudnia, Szkoła Podstawowa nr 8 przy ulicy Reja, Szkoła Podstawowa nr 9 przy ulicy K. Kupczyńskiego, Szkoła Podstawowa nr 10 na Folwarkach, Szkoła Podstawowa nr 1 na Osiedlu Tysiąclecia. W roku szkolnym 1982/83 w siedmiu szkołach naukę rozpoczęło ok. 5 220 uczniów. Również część szkół średnich otrzymała nowe obiekty, tj. I Liceum Ogólnokształcące, Technikum Mechaniczne, Technikum Drzewne. Remont kapitalny przeszedł budynek II Liceum Ogólnokształcącego im. K. K. Baczyńskiego na Bugaju. W roku szkolnym 1982/83 w dwu liceach ogólnokształcących rozpoczęło naukę ok. 1 040 uczniów, a w pięciu szkołach zawodowych ok. 2 800 uczniów.

Do najważniejszych wydarzeń kulturalnych należy zaliczyć oddanie w 1967 roku do dyspozycji mieszkańców Miejskiego Domu Kultury. Koordynował on pracę kulturalną w mieście i powiecie, a także stał się miejscem pracy wielu amatorskich zespołów. W latach 60-tych ożywioną działalność prowadził słynny kabaret "Nietoperz". Ruch amatorski rozwijał się także w prężnie działających klubach przyzakładowych.

Od 1970 r. rozpoczęło działalność Muzeum Regionalne mające swą siedzibę w ratuszu miejskim. Obok stałych ekspozycji dotyczących historii miasta i powiatu, zorganizowało wiele interesujących wystaw czasowych. Dwie biblioteki: Miejska Biblioteka Publiczna i Biblioteka Pedagogiczna udostępniły mieszkańcom swoje bogate księgozbiory.

Obecnie, po okresie transformacji ustrojowej, gospodarczej i społecznej, Radomsko stanowi znaczący ośrodek życia społeczno-gospodarczego województwa łódzkiego.